Revitalizacija zagađenih sredina biljkama
Hemijske materije koje se mogu naći u prirodi, sve su brojnije i raznovrsnije. Pored onih koje su po poreklu prirodni, postoji i sve veći broj nastale aktivnošću čoveka kao i onih koji se dobijaju hemijskom transformacijom prirodnih proizvoda u našim tehnološkim procesima. Jedan od najopasnijih zagađivača jesu teški metali. Izvori unošenja teških metala u zemljište mogu da budu i neka mineralna đubriva i pesticidi. Mnogi teški metali unose se sredstvima za zaštitu biljaka, a gradsko smeće se sve više pominje kao potencijalni izvor ovih elemenata. Primena viših biljaka u indikaciji zagađenosti zemljišta zasniva se na njihovoj sposobnosti da ’’absorbuju’’metale i druge toksične supstance iz zemljišta, transportuju ih kroz svoj organizam ili ih, na određenom mestu akumuliraju.
- Biljke imaju sposobnost da usvajaju određene elemente iz životne sredine, da ih akumuliraju u
svojim tkivima. Tako da ih možemo smatrati bioindikatorima nekih promena i prisustva nekih elemenata u životnoj sredini – objašnjava dr Snežana Branković sa Prirodno matematičkog fakulteta u Kragujevcu.
Fitoremedija se koristi za proces koji se temelji na sposobnosti zelenih biljaka da izluče i koncentriraju određene elemente u ekosistemu. Ovo je relativno nov proces čišćenja tla (primena počela početkom 80-ih godina), ali je već testiran na više od 200 lokacija širom sveta. Ekološki je prihvatljiva tehnologija koja koristi biljke za razgradnju, asimilaciju, metabolizam ili detoksifikaciju različitih zagađivača okoline. Nakon tretiranja, tlo se može ponovo koristiti za proizvodnju hrane. Osim biljaka, organizmi koji sudeluju u fitoremedijaciji su biljkama pridruženi mikrobi, te ponekad gljive.
- Novi koncept primena biljaka u revitalizaciji zagađenih sredina je princip fitoremedijacije. To je ona tehnologija koja koristi biljke i njihove mikrobne zajednice u otklanjanju, čišćenju i akumulaciji različitih zagađivača iz zemljišta, vode i iz vazduha. Postoje brojne tehnike kao što je fitoakumulacija, fitostabilizacija, rizosferna degradacija, fitodegradacija i fitovolatalizaciija. Najčešće se neorganski zagađivač može ukloniti iz zemljišta. Biljke imaju sposobnost da upijaju određene elemente i to ne selektivno, upijaju iz zemljišnog rastvora translociraju je u nadzemne organe i tu je akumuliraju – ističe dr Snežana Branković.
Pošto se u nadzemnim delovima organa sadrže visoke koncentracije ovih metala, biljke se žanju, tretiraju se određenim postupkom i kao krajnji proizvod dobijamo otpad koji se tretira kao opasan otpad. Ovom tehnikom se mogu ukloniti različiti metali kao što su nikl, kobalt, kalijum ali i selen i arsen, primenjivi su u remedijaciji različitih zemljišta, ali i zagađenih voda. Zagađenost zemljišta teškim metalima nije lako utvrditi i razlikuje se kod različitih tipova zemljišta. Prisustvo nekog jedinjenja u određenoj količini, ne mogu izazvati poremećaj u biljnoj proizvodnji kod jednog tipa zemljišta, ali njegovo prisustvo u drugom tipu zemljišta, može smanjiti kvalitet i količinu prinosa. Izvori unošenja teških metala u zemljište mogu da budu i neka mineralna đubriva i pesticidi.
- Mnogi teški metali unose se sredstvima za zaštitu biljaka, a gradsko smeće se sve više pominje kao potencijalni izvor ovih elemenata. Kao biljke koje imaju najveću akumulacionu sposobnost izdvojene su kopriva, bokvica, maslačak. Veoma je bitno napomenuti da kopriva i bokvica spadaju u grupu lekovitih biljaka i da ih ljudi često beru i koriste za čajeve, sokove ili druge svrhe. Lekovite biljke nikada ne treba birati blizu puteva, ili bilo kog izvora zagađenja – rekla je dr Snežana Branković.
Danas teških metala ima daleko više u poljoprivrednom zemljištu, iako ih u matičnom supstratu na kome je zemljište formirano nije bilo u takvom sadržaju. Uzrok tome je sve veći broj industrijskih postrojenja. Sve je više topionica metala i termoelektrana iz čijih dimnjaka izlaze velike količine pojedinih metala u vidu gasova, gari, dima. Svi oni najčešće padavinama, dospevaju u zemljište zagađujući životnu sredinu i uništavajući vegetaciju.
