BUĐENJE ratnog ostrva
Najprestižnija manifestacija iz oblasti arhitekture i urbanizma, 31. Salon arhitekture koji se održava od 26. marta do 30. aprila u Beogradu, izrazio je najnovije trendove u ovoj oblasti uz jedinstveni iskorak, pa se u pratećem programu našla i – zaštita prirode. Tako je, u duhu slogana ovogodišnjeg Salona „Održivost – pragmatični optimizam“, u prateći program Salona uvrštena izložba studenata FPU na temu uređenja Predela izuzetnih odlika „Veliko ratno ostrvo“, a u okviru pratećeg programa izložbe, održana prezentacija ovog zaštićenog prirodnog dobra.
U okviru izložbe „BUĐENJE“, izložena su 23 rada studenata završnih godina Fakulteta primenjenih umetnosti u Beogradu, koji su vođeni mentorom, docentom mr Tanjom Manojlović. Radovima je osmišljen mobilijar i uređenje prostora na Lidu, odnosno trećoj zoni zaštite Velikog ratnog ostrva. Uz stručnu pomoć Zavoda za zaštitu prirode Srbije, studenti FPU, Odseka Unutrašnja arhitektura, bavili su se osmišljavanjem prostora i mobilijara Lida na Velikom ratnom ostrvu, i postavkom uređenja primerenog funkciji zaštićenog prirodnog dobra.
Prema rečima docenta mr Tanje Manojlović sa FPU, „cilj zadatka je bio da se postavi novi koncept oblikovanja prostora za sportsko-rekreativne i druge prateće sadržaje, sa posebnim akcentom na edukaciju stanovništva o specifičnim pejzažnim i ambijentalnim vrednostima prostora Velikog ratnog ostrva, bogatstvu flore i faune i neophodnim merama zaštite. Studenti su kroz zajedničko postavljanje koncepta BUĐENJA LIDA i BUĐENJA SVESTI o Velikom ratnom ostrvu, iskazivali sopstveni senzibilitet i umetničko viđenje oblikovanja različitih prostornih struktura, arhitektonsko-urbanističkih formi i elemenata urbanog dizajna“.
U uređenju i osmišljavanju u okviru određenog prostora, shodno principima održivosti, dijalog arhitekture i zaštite prirode postao je danas aktuelan i značajan. Jedinstveni spoj arhitekture i zaštite prirode nadahnut originalnim idejama mladih stvaralaca, bio je više nego odgovarajući ambijent za prezentaciju PIO „Veliko ratno ostrvo“ koja je održana 2. aprila pred raznovrsnim auditorijumom – od umetnika do prirodnjaka. Tom prilikom, stručni saradnik Zavoda za zaštitu prirode Srbije Goran Sekulić, ornitolog, i mr Snežana Antonijević ispred JKP „Zelenilo Beograd“, predstavili su prirodne vrednosti ovog prirodnog dobra, kao i mere zaštite.
Kako je tom prilikom istaknuto, plavna i močvarna područja u dolinama reka, kakvo je i Veliko ratno ostrvo, veoma su značajna za zaštitu prirode i biološke raznovrsnosti. VRO pripada osetljivim vlažnim staništima, koja su u Evropi i svetu izuzetno ugrožena i ubrzano nestaju. Prisustvo ugroženih i međunarodno značajnih tipova staništa, podrazumeva i prisustvo specifične vegetacije, i zaštićenih, ugroženih i međunarodno značajnih biljaka i životinja. Pored vegetacije karakteristične za vlažna staništa. Na Velikom ratnom ostrvu prisutne su zaštićene vrste vodozemaca i gmizavaca, blizu 30 vrsta sisara – srna, divljih svinja, vidri, ili slepih miševa među kojima je nedavno pronađena i nova vrsta. Međutim, ova rečna ada nastala zaustavljanjem peščanih nanosa na ušću Save i Dunava, najpoznatija je po bogatstvu ptičijeg sveta koji obitava ili je povremeno prisutan na ostrvu. Broj ptica varira, ali u celini, registrovano je oko 200 vrsta ptica koje se pojavljaju na ostrvu, ili njegovoj široj okolini. S obzirom na prisustvo velikog broja zaštićenih i međunarodno značajnih vrsta i ptica močvarica, Veliko ratno ostrvo uvršteno je u međunarodno značajno područje za ptice – IBA (Important Bird Area) područje. Kako su danas ovakva područja u ubrzanom nestajanju, na zaštitu Velikog ratnog ostrva upućuju nas ne samo nacionalni propisi o zaštiti prirode, već i međunarodne konvencije čiji je potpisnik naša zemlja. Takođe, Velikom ratnom ostrvu kao zaštićenom dobru predstoji i primena najznačajnijih evropskih propisau zaštiti prirode – Direktive o staništima i Direktive o pticama.
Međutim, ova dragocena zelena oaza smeštena u samom srcu jednog velegrada, vekovima na razmeđi različitih svetova i kultura, na mestu ukrštanja brojnih puteva i pravaca, uvek je bila predmet različitih planova i ideja ljudi za njegovo korišćenje. Celovitost područja, jedinstvenost prirodnog bogatstva, očuvanost staništa, uslovili su da prevagne ideja o zaštiti ovog jedinstvenog prostora. Brojne su mere koje je preduzelo JKP „Zelenilo Beograd“, od 2005. godine, kada je proglašeno za staraoca ovim zaštićenim prirodnim dobrom. Čišćenje kanala Galijaš koje je prirodno riblje plodište, uređenje, odnosno označavanje dobra u skladu sa potrebama zaštite, brojni programi kojima se ne samo Beograđani, već i posetioci van granica naše zemlje, upoznaju sa prirodnim vrednostima i značajem ostrva, samo su deo rada staraoca na zaštiti. S ozbirom na postojeće ozbiljne probleme među kojima je, čovek – njegove ambicije i nebriga, pre svega, najveća pretnja, zaštita Velikog ratnog ostrva je i dalje ozbiljan zadatak i izazov stručnjaka. Kao najbolji odgovor potrebama zaštite ovog područja, viđeno je proširenje zone zaštite na susednu obalu Dunava i plavno područje zvano Kožara koje je takođe izuzetno značajno za očuvanje biološke raznovrsnosti, naročito ptica.
Zavod za zaštitu prirode Srbije, kao organizator ove prezentacije, posebno se zahvaljuje Fakultetu primenjene umetnosti, profesoru Tanji Manojlović i studentima koji su prepoznali zaštitu prirode kao temu za svoj projektni zadatak i „Urbanoj ekologiji“ na datoj ideji, Muzeju primenjene umetnosti kao domaćinu, koji su uvrstili ovakav jedan događaj u program Salona arhitekture, kao i preduzeću „Zelenilo Beograd“ na učešću, odnosno svim učesnicima koji su pomogli da ovaj događaj bude još jedan korak ka uvažavanju značaja Velikog ratnog ostrva i njegove zaštite.
